Laat het gas maar vloeien
Beste Vlaamse, Federale en Europese overheden.
Sinds de oorlog in Oekraïne en de grote energiecrisis, heeft iedereen de mond vol van warmtenetten en over de urgentie om die aan te leggen. In Brugge hebben we op dat vlak zowel veel ervaring als ambitie.
We keurden een klimaatplan goed, met de grote ambities om de CO2-uitstoot zo snel mogelijk naar nul te krijgen. Dat is extreem moeilijk, maar tegelijk gaapt het ook als een aardgasgestookte oven dat grote kansen liggen in de alternatieven voor de individuele gasketels , als daar bijvoorbeeld is: een warmtenet op restwarmte.
We weten dat meer dan 40% van de CO2-uitstoot in Brugge veroorzaakt wordt door het verstoken van aardgas voor de gebouwverwarming. Daar komt nog eens 10% bovenop door het verstoken van stookolie om onze huizen warm te houden. Het succes van het lokaal klimaatbeleid zal dus vallen of staan met het vinden van een betaalbaar verwarmingsalternatief.
Experts zijn glashelder in de warmtezoneringsplannen: als we in 2050 voor de meest betaalbare vorm van fossielvrij verwarmen willen kiezen, dan moeten de meeste gebouwen in Brugge op een collectieve manier verwarmd worden. Dat is via kleine en grote warmtenetten. Enkel waar de, goed geïsoleerde, huizen te ver uiteen liggen, zullen individuele warmtepompen nodig zijn. Meer nog, onze Brugse binnenstad en haar vermaard Unesco-werelderfgoed is letterlijk in gevaar als we geen oplossingen vinden om ze collectief en fossielvrij te verwarmen tegen 2050. Ons historisch erfgoed is onmogelijk met individuele warmtepompen te verwarmen, omdat deze gebouwen simpelweg niet geïsoleerd kunnen worden tot EPC-waarde A.
Heeft de markt een rol te spelen in de klimaattransitie? Absoluut, maar Nobelprijs winnende economen, zoals Paul Romer en William Nordhaus, wijzen er op dat spontane economische optimalisatie ons niet genoeg snelheid zal geven om tijdig de levensnoodzakelijke klimaatdoelstellingen te halen. In een crisissituatie is een sterke overheidsinterventie nodig en laten we elkaar geen Liesbeth noemen, we zitten volop in een klimaat- en energiecrisis.
Onze harten maken een vreugdesprong als we u horen praten over ‘green deals’ en ‘overriding public intrest’. U geeft ons hoop! Maar wanneer komt u ons dan effectief helpen om onze klimaatdoelstellingen waar te maken? Vooralsnog staan we letterlijk en figuurlijk in de kou.
De situatie in Brugge is als volgt. Er is een 40 jaar oud warmtenet van afvalintercommunale IVBO dat een aantal grote klanten van restwarmte voorziet, goed voor ongeveer 5% van de warmtevraag in Brugge. Is afval verbranden de oplossing? Nee, we gaan ook voluit voor een circulaire toekomst, maar in tussentijd kunnen we maar beter de warmte van onze verbrandingsoven gebruiken om via een warmtenet gebouwen te verwarmen in plaats van die ovenwarmte de lucht in te blazen. Ook leren we van onze Scandinavische collega’s dat investeren in een warmtenet toelaat om op termijn de warmtebron stelselmatig te vergroenen naar 100% fossielvrije warmtebronnen.
Ons oud net is dringend aan herstelling toe. We botsten echter overal op muren en gesloten portefeuilles, want voor de renovatie van een bestaand warmtenet wordt géén financiële steun voorzien. Nu moet IVBO alles zelf zien te financieren, waardoor op korte termijn geen ademruimte is voor grote uitbreidingen aan het warmtenet.
Zijn er dan geen andere warmtenetactoren of burgercoöperaties geïnteresseerd om te investeren in dit mega-investeringsproject dat nodig is voor de toekomst van Brugge?
Enkel tot op het niveau dat dit financieel haalbaar is, dus nee. Zonder betekenisvolle co-financiering van u als overheid komt geen enkele investeerder over de brug. Er worden misschien wel enkele grote energievragers aangesloten op een bestaand net, maar er wordt geen meter nieuw warmtenet gelegd, laat staan dat individuele woning aangesloten worden.
En Fluvius? Is dat niet onze Vlaamse actor om energie aan huis te brengen? U brengt Fluvius in een haast onmogelijke situatie aangezien Fluvius voorlopig nog een gigantisch grote aardgasinfrastructuur moet beheren. Het is dan ook niet vreemd dat Fluvius, tegen beter weten in, eerder blijft hopen op een groen gas dat door hun bestaande gasbuizen kan gaan vloeien. Zou dat geen fantastische oplossing zijn om onze woningen fossielvrij te verwarmen? Helaas, als het te mooi lijkt om waar te zijn, is het meestal ook niet waar. Alle experts en wetenschappers zeggen ons dat we niet in dergelijke sprookjes mogen geloven: groene waterstof en groen gas zullen een belangrijke rol spelen in de energietransitie, maar dit kostbare goed zal vooral ingezet worden in de industriële toepassingen met een zeer hoge energievraag. Voor huishoudelijke verwarming wordt waterstof/groengas niét de oplossing, laat dat duidelijk zijn. Ook voor Fluvius, die dus niet zou mogen wachten op mirakeloplossingen, maar door u de weg naar fossielvrij moet worden gewezen.
Voorzie ook voldoende pre-financieringsmogelijkheden voor burgers om te renoveren. 40% van de Vlamingen, jonger dan 65 jaar, zijn namelijk niet in staat om voldoende financiering te vinden om hun woning energetisch te renoveren. De huidig 0%-lening is voor vele burgers ontoereikend en bullet leningen zijn vaak niet haalbaar. We hopen dat u dit op poten zet zodat niet alle steden en gemeenten hier via trial en error mee aan de slag moeten, want zo gaat kostbare tijd verloren. Tijd die er niet is.
We vragen aan u als beleidsmaker om werk te maken van drie zeer concrete hefbomen om tot effectieve energietransitie te komen:
Een.
Maak een uitfaseringsplan voor aardgas op zodat burgers en bedrijven heel goed weten wanneer de aardgaskraan dichtgaat in hun wijk. Dat is niet louter symbolisch, het is hét fundament voor een duurzaam investeringsklimaat van warmtenetprojecten, die nu nog moeten concurreren met schijnbaar interessantere, fossiele alternatieven.
Een aardgasuitfaseringsplan bevrijdt Fluvius ook van het fossiele juk waaronder ze gebukt gaan en legt ook voor hen de weg open richting een klimaatneutraal Vlaanderen. De goedgekeurde premie voor het aansluiten van bestaande woningen op een warmtenet is hoogstens een pleister op een houten been. Met €3.000 wordt amper een kwart van de aansluitkost gedekt. De aankoop van een extra zuinige gasgestookte condensatieketel is hiermee vergeleken een peulenschil.
Twee.
Voorzie voldoende pre-financieringsmogelijkheden voor burgers. Ontwikkel verschillende financieringsmechanismen op maat, waaronder op grote schaal een subsidie-retentiefonds.
Drie.
Put your money where your mouth is. Dank u voor de financiële stimulansjes die de wedstrijd Groene Warmte vanuit Vlaanderen ons kunnen geven. IVBO grijpt trouwens opnieuw weer naast de prijzen aangezien de vernieuwing van het warmtenet geen bijkomende CO2-uitstoot reduceert. De klimaatdoelstellingen halen is echter geen spel. Maak er dan ook geen wedstrijd van. We organiseren toch ook geen wedstrijd voor wie het leukste rioleringsproject of het tofste drinkwater- of elektriciteitsnet wil aanleggen? Voor de essentiële infrastructuur, nodig voor een fossielvrije toekomst, moet van bovenaf eenvoudigweg voldoende en structurele financiering voorzien worden. Bovendien is een verplichting dat die infrastructuur tijdig gerealiseerd wordt hier eerder aan de orde dan dat lokale initiatiefnemers moeten smeken om steun voor een projectje hier en daar.
Deden uw voorgangers het voor de uitbouw van een rioleringsnetwerk ook niet zo? Lozen van afvalwater in de beek was ook makkelijker dan riolen en waterzuiveringsinstallaties bouwen. Ook daar kwam het besef decennia geleden dat zoiets niet meer aanvaardbaar is. Waarom gebeurt dit nu niet voor investeringen in de infrastructuur nodig om de klimaatdoelstellingen te halen?
We hebben allemaal samen een duty of care, de plicht om te zorgen. Laat ons daarom samen aan de slag gaan. Nu. Direct. Want de tijd dringt en de uitrol van warmtenetten zal verschillende decennia duren. Wij staan klaar en zetten ons schrap om onze klimaatdoelen te halen, om onze mooie stad te beschermen en te behouden voor de toekomstige generaties. Bent u daarin een correcte partner en steunt u ons voor de schaal die we daarvoor nodig hebben?
Minou Esquenet
Voorzitter IVBO & schepen voor energie, klimaat, milieubeleid in Brugge